گل رس

گل رس

حتي تركيبات طبيعي گل رس (خاك رس) مثل آنهايي كه در اوكرها Ochers و يا در تمام اقسام سبزهاي خاكي (زميني) يافت مي شوند براي نقاشي «فرسك» زيان آور و مضر مي باشد. رنگهاي رده پائين نيز به همين دليل بدون استفاده مي مانند زيرا حاوي مواد فاسد كننده اي چون «اكسيد آلومينيوم»، «باريتا Baryta» نوعي گل سفيد رنگ به اسم «وي تينگ» و يا سنگ گچ مي باشد.

هشداري لازم در مورد «آبي خالص»: در بعضي از انواع آن پس از استفاده روي ديوار و خشك شدن رسوباتي سفيد رنگ به صورت كپك باقي مي ماند. بدين ترتيب در هنگام تهيه آن بايد از نوعي خريد، كه حاوي محلول نمك نباشد. رنگ «مشكي عاجي» يك بار توسط «دورنر» معرفي شد و در توضيح آن آمده بود كه اين رنگ حاوي نمك است و بنابراين بايد با مشكي «منگنزدار» تعويض شود و يا براي تسهيلات بيشتر با مشكي حاوي اكسيد آهن. اين رنگ اخيراً كارآيي و دوام خود را براي دهه هاي متمادي نشان داده است سفيد براي «فرسك» مناسب نيست بخاطر اينكه اين رنگ، مثل «اكسيد آلومينيوم» معياري است كه مي توان آن را با مواد قليايي مقايسه كرد. به طوري كه از بعضي «فرسك» هاي قديمي قهميده مي شود، گاز «سولفور» موجود در هوا، اين رنگ را به قهوه اي و يا حتي سياه تبديل مي كند. رنگهاي سفيد Zinc و سفيد Titanium لزوماً مورد استفاده قرار نمي گيرند و دليلش هم آن است كه آهك كشته دقيقاً مي‌تواند كار رنگ سفيد را انجام دهد. اگر اين نوع آهك با دقت تهيه شود و به حد صافي و يكدستي برسد چيزي است كه هميشه در كار مورد استفاده است. ذرات زير و خشني كه ته نشين شده مورد استفاده نيستند و تنها مايع غليظي كه در رو، مي ايسند به درد كار مي خورد و اين در حالي است كه شفافيت اين مايع با مرور زمان بيشتر و بيشتر خواهد شد.

حلالهاي فرسك

همانطور كه قبلاً توضيح داده شد، نقاشي «فرسك» واقعي احتياجي به حلال خاص ندارد و در واقع مواد رنگي با اضافه كردن آب حالتي خميرگونه پيدا مي كنند و بدين ترتيب نقش اصلي با آب است. حتي نيازي نيست كه از آب بسيار تميز و يا تقطير شده استفاده كرد مگر اينكه آب محل، داراي مقدار زيادي آهن و يا سنگ گچ باشد. عده اي از نقاشان از آب آهك استفاده مي كنند، يعني همان مايه شفاف و تميزي كه در گودالهاي آهكي و چاله ها پس از ته نشين شدن آهك باقي مي ماند. اين مايع كه حاوي مقدار كم ولي بسيار مؤثري «هيدراكسيد كلسيم» است در بهم چسبيدن ذرات رنگي نقش مهمي دارد. گاهي اوقات نقاشان «فرسك» آب و آهك مورد نياز خود را روز قبل از انجام كار با بهم زدن مقداري آهك كشته داخل سطل آب تهيه مي كنند كه اين مايع بعد از صاف شدن در طول شب قبل از كار، مورد استفاده قرار مي گيرد. پوستة مات و نازكي كه با اين عمل پس از مدت كوتاهي در سطح مايع ظاهر مي شود، «كربنات كلسيم» است كه پس از تركيب «هيدراكسيد كلسيم» با «دي اكسيد كربن» هوا، بوجود مي آيد. دوغاب آهك هنگامي به عنوان واسطه (حلال) مورد استفاده قرار مي گيرد كه نقاشي با تكنيك غير شفاف و در واقع مات گونه انجام مي شود و در چنين مواردي مايع مذكور با رقيق كردن آهك توسط آب ساخته مي شود.

كارهاي مقدماتي: كارتن سازي (طرح مقدماتي)

نقاشان دوران باستان و همچنين قرون وسطي بدون «كارتن» كار خود را انجام مي‌دادند، در آن زمان طرح بوسيله قلم مو مستقيماً بر روي سطح پوشيده شدة ديوار درست مثل خود «فرسك» كشيده مي شد.

اين روش طراحي حرفه اي معمولاً به وسيلة «سينوپيا» انجام مي شد كه نوعي رنگ زرد مايل به قرمز است كه از رنگهاي طبيعي بوده از خاك بدست مي آيد. عمل طراحي توسط اين رنگ به مرور زمان به نام همين رنگ شهرت يافته است. روية آخري كه در آن طراحي به طور دقيق و تميزتر انجام مي شد در قسمتهاي كوچك تهيه شده، بكار مي رفت. يكي از ضررهاي عمدة اين روش اين است كه پس از مدتي لايه هاي ملاط زيرين بسيار سريعتر از حد معمول خشك مي شدند. در برج «پيزا» و در بسياري از محلهاي ديگر كه در طي جنگ جهاني دوم مورد حمله و بمباران هوايي قرار گرفته بودند، طراحي هاي اوليه كه در لايه هاي ملاط زيرين انجام شده بود، پس از ريختن روكار آنها، به راحتي مشاهده مي شد. به منظور حفظ و نگهداري «فرسك» ها در ايتاليا، مي بايست كه آنها را از ديوارهاي اوليه برداشت و به محلهاي جديدي حمل و پابرجا كرد. تعمير كننده هاي فوق العاده ماهر ايتاليايي قادر به جابجائي تمامي كار «فرسك» بودند و همين عمل را مي توانستند در مورد «سينوپيا» نيز انجام دهند. بدين ترتيب امكان مقايسة طرح اولية «سينوپيا» با نقاشي تكميل شده در كنار يكديگر فراهم مي آمد، در نتيجه بيننده قادر بود مقدار تغييري را كه نقاش در كار اوليه و كار به اتمام رسيده انجام داده تشخيص دهد. اين گونه نقاشي هاي ديواري در «بلودر» نزديك «فلورانس» طي نمايشگاهي در سال1959 به معرض نمايش عمومي گذارده شد.

در قرن دوازدهم ميلادي هنگامي كه اروپائيان صنايع كاغذسازي را فرا گرفتند، نقاشان شروع به تهية طرحهاي خود در اندازه هاي واقعي كاري به صورت خلاصه شده كردند. اين عمل توسط بزرگ كردن طرحهاي اصلي بود. چنين طرحهائي با اندازه هاي بزرگ، در عين برخورداري از مقاومت كافي مي بايست ضخامت نسبتاً كمي داشته باشد، تا بدين ترتيب بتوان طرحها را به سادگي به روي ديوار منتقل كرد و اين كاغذها بنام «كارتن» شناخته شدند. شيوة معمول كار بدين ترتيب است؛ طرح، با عمل چهارخانه بندي به اندازة لازم بزرگ مي شود كه براي اين كار معمولاً به دستياز نياز است. براي دقيق كار كردن و همچنين داشتن نتيجة خوب بايد ابتدا با استفاده از يك قلم سخت شبكه اي از مربعها را بر روي كاغذ طراحي خوب، بوجود آورد و سپس بوسيله مركب طراحي، حدود طرح را به خوبي مشخص كرد. مناسبترين اندازه براي چهارخانه ها نيم در نيم اينچ است (حدود 5/1 در 5/1 سانتيمتر) و اگر اندازة طرح بسيار بزرگ باشد لازم است اندازه ها را تا يك در يك اينچ (حدود 5/2 در 5/2 سانتيمتر) بزرگ كرد. براي بدست آوردن هرچه دقيقدتر جزئيات مي توان مربعها را در بعضي جاها نصف و يا حتي ربع اندازة اصلي يعني يك اينچ كرد. شبكة بوجود آمده، با چسب مناسب به طرح الصاق مي شود.

در همين حال كاغذهاي بلند به طور موقت بر روي ديوار و در محل مناسب قرار مي‌گيرند. با توجه به اينكه كاغذ را عموماً با عرضهاي 36 و يا 48 سانتي متر مي‌فروشند، نقاش در بسياري مواقع مجبور به استفاده از چند برگ كاغذ به هم چسبيده، است. بهترين محلول چسبي براي استفاده در اين گونه مواقع نوع غير آبكي آنها و يا محلولهاي چسبناكي كه مقدار كمي آب در آنها وجود دارد مي باشند. دليلش هم اينكه، وجود آب در اين چسبها باعث پديد آمدن چين هاي نامناسبي در كاغذ مي‌شود. در اين زمان مي توان شبكه را بر روي كاغذي كه به اندازة مناسب بزرگ شده، منتقل كرد. براي ساده تر كردن كار با كمك يك «تراز»، خطي افقي در امتداد سطح خارجي نقاشي، يعني محلي كه مربعها تمام مي‌شوند رسم مي گردد. با استفاده از روزنامه هاي سوخته شده مي بايست خطي عمود با دقت هرچه تمام تر پديد آيد تا در مقابل هر مربع قرار گيرد، كه نهايتاً دو خط در دو طرف عمودي خارجي و هم چنين خطي در وسط كار جاي مي گيرد و عمل انتقال اين خطوط هم توسط يك خط عمودي سياه شده (ريسمان شاقول) انجام مي پذيرد. خطوط عمودي كه بدين روش رسم مي شوند نبايد بيش از 10 پا (حدود 3 متر) درازا داشته باشند، در غير اين صورت ممكن است بدون توجه به دقتي كه در بستن دو سر آن وجود دارد، ريسمان تاب برداشته، مشكلاتي ايجاد مي كند. اين موضوع نشان مي دهد كه نه تنها شبكه هاي كوچك، بلكه حتي مادة سياه رنگي هم كه براي مشخص كردن حدود طرح به كار مي‌رود مي بايست به كمك گونيا و (T) و …انجام گردد تا بالاترين ضريب دقت را بدست آورد. زيرا كوچكترين انحراف در بزرگنمايي بعدي به صورت تصاعدي افزايش خواهد يافت. ستونهاي عموئي مربعها بوسيلة اعداد، شماره گذاري خواهند شد و رديفهاي افقي توسط حروف، و اين كار بر روي حاشية طرح و همچنين «كارتن» صورت مي پذيرد. اين عمل باعث سهولت در انتقال طرح خواهد شد. خطوط بوجود آمده بر روي كارتن نبايد خيلي باريك و يا خيلي پهن باشند كه هر دو اينها باعث كندي در انجام كار خواهند شد. خود طراحي بوسيلة ذغال مخصوص طراحي انجام مي‌شود كه البته بعضي از نقاضان با بهره گرفتن از چند دستيار، مهمترين خطوط محيطي و اصلي را مشخص كرده، سپس دنبالة طرح را با اطمينان خاطر بيشتري ادامه مي‌دهند. طرحهايي از اين قبيل و به اين بزرگي مي بايست ثابت گردند. در صورت امكان براي اين منظور از اسپري هاي تفنگي و يا از دستگاههاي مخصوص كه قابليت پاشيدن مايعات را به صورت ترشحات ريز و پودري دارند، استفاده مي شود. ارزانترين محلول «فيكسه» كردن اين گونه طرحها را مي توان با ريختن هشتاند گرم «راتيانج» در يك ليتر الكل صنعتي و يا مانند آن ساخت.

روش انتقال طرح مقدماتي

دو روش انتقال طرح بطور رسمي و از ديرباز استفاده مي شود. در روش اول، در حالي كه «كارتن» بر روي چيزي نرم مثلاً تعدادي كاغذ (10 عدد) و يا از اين قبيل پهن شده، تمام خطوط طرح توسط وسيله اي نوك تيز با سوراخهاي ريز مشخص مي شود. در عين حال مي توان از يك چرخ اثرگذاري تيز هم استفاده كرد، كه با اين كار، عمل سوراخ كردن «كارتن» كه خسته كننده نيز هست، سرعت قابل توجهي خواهد يافت، ولي اشكال اين است كه هرچند يكبار مي بايست طرح را بررسي كرد كه آيا به طور دلخواه سوراخ شده يا نه. گاهي اوقات براي باز كردن سوراخها در پشت كاغذهاي نرم، بايستي از سمباده هاي متوسط (نه زبر و نه خيلي نرم) استفاده كرد. به هر حال بهتر است اين نكته نيز به عنوان سفارش گفته شود كه در انتهاي عمل سوراخ كردن، تمامي «كارتن» در مقابل نور قرار گيرد تا مبادا بعضي از خطوط مهم محيطي از قلم افتاده و. يا سوراخها مناسب نباشند.

در مرحلة بعدي، «كارتن» يك جا و يا تكه تكه با استفاده از تخته هاي باريك (توفال) به ديوار نصب مي شود. كيسه اي از جنس پارچه اي نازك، مثلاً «چيت» را بايد از كاغذ سوخته و دوده پر كرد. با زدن و ماليدن اين كيسه بر روي تمامي طرح، اثر منتقل شدة طرح كلي، بر روي ديوار بدست مي آيد. اين حدود مشخص شده در ‏«فرسك» پس از آنكه ملاط خشك مي شود، باقي مي ماند و به همين دليل است كه هنوز هم بر روي بعضي «فرسك» هاي قديمي اين گونه آثار را مي توان مشاهده كرد. مؤلف اين كتاب، چنين چيزهايي را در كار «پيرو دلا فرنچسكا»، و در ديوارهايي كه توسط «آندره آدل كاستانو» در حدود سال 1450 ميلادي نقاشي شده، و همچنين «فرسك» هاي «ميكل آنژ» كه در كليساي «سيستين» كشيده شده، ديده است.

دومين روش انتقال طرح به ديوار همان راهي است كه اكثراً در نقاشي «فرسك» ترجيح داده مي شود. در اين حال بجاي سوراخ كردن «كارتن»، آن را به روي ملاط تازه نصب مي كنند و سپس تمام خطوط طرح توسط انتهاي دستة گرد قلم مو از روي «كارتن» فشار داده مي شود البته براي اين كار بهتر است از يك قلم آهني كه به سادگي از پخ كردن ميخي بزرگ ساخته شده استفاده كرد. خطوط در ميان ملاط نرم، به آهستگي مشخص شده و اصطلاحاً برجسته مي شوند. براي انجام اين منظور بايد از كاغذ مخصوصي استفاده كرد كه در عين حال كه به سادگي پاره نمي شود، نرمي لازم جهت انتقال فشار قلم و اثرگذاري بر روي ملاط را نيز داشته باشد. بهرحال اكثر كاغذها در هنگامي كه مقابل ملاط خيس قرار مي گيرند نرم شده، خاصيت خود را تا حدودي از دست مي دهند. اين گونه آثار اصطلاحاً خط اندازي شده بوضوح، در كارهاي «لوكاسينورلي» (متولد 1441 و متوفي 1523) قابل تشخيص است. اين نشانه اي است كه توسط آن مي توان يك كار «فرسك» واقعي را از غير آن تشخيص داد. تنها نقطه ضعف روش دوم اين است كه وقت بيشتري نسبت به طراحي سوزني مي گيرد اما در عين حال، مسئله اي به عنوان باقي ماندن آثار طراحي به روي ملاط نيز وجود نخواهد داشت. «ميكل آنژ» گاهي اوقات از هر دو روش در يكنقاشي خود استفاده كرد، بدين ترتيب كه او ناچار بود، هنگامي كه بر روي ديواري كه پنجره اي در مقابل آن قرار داشت، بدليل عدم وجود نور جانبي، از روش طراحي سوزني استفاده كند. چون در اين حال خطوط مشخص شده در روش خط اندازي قابل ديد نيستند.

قرار گرفتن «كارتن» بر روي ديواري يكي از مهمترين مراحل است، به همين دليل هيچكس نبايد به حدس و گمان خود متكي باشد.بجاي آن بايد به خط عمودي شاقول كه قبلاً سياه شده و خط افقي لبة خارجي شبكه ها توجه و عنايت كافي مبذول داشت. اگر انتقال «كارتن» به صورت تكه تكه انجام مي گيرد، لااقل در هر تكه بايد يك سري شبكه كامل وجود داشته باشد تا امكان در يك خط قرار دادن همة قسمتها وجود داشته باشد.

با توجه به تجربه طولاني در زمينة تكنيكهاي «فرسك» مي توان اين سفارش را به نقاشان نمود كه در هنگام طراحي «كارتن» نهايت دقت ممكن را اعمال كنند. هنرمندان جوان علاقه مندي كه مشتاقند قلم موي خود را هرچه زودتر بر روي ديوار گذارده و مشغول نقاشي شوند، مخصوصاً به اين مسئله بي توجهي نشان داده، ارزش اين مطلب را درك نكرده اند. اشتباهات و معذرت هواهي هايي كه ممكن است بعداً شنيده شوند، در همين مرحله قابل رفع و تصحيح اند. اين خطا، هنگامي كه نقاش در مقابل ملاط خيس ايستاده و مي خواهد حداكثرتوان خود را هرچه سريع تر و دقيق تر بكار گيرد، نتيجه اي ناراحت كننده خواهد داشت. در اين هنگام وقت آن نيست كه به تكاپوي تصحيح كردن طرحها و فرمها افتاد. در گسترة سطحي كه بهر حال يا ديوار است يا سقف، همه چيز بايد در نهايت دقت آماده باشد.(جايي كه شخص سطح كمي را در يك وحله مي تواند ببيند، بندرت بيش از مقداري است كه به اندازة يك روز كار مي‌برد.) استادان نقاشي «فرسك» از قبيل: «ميكل آنژ»، «رافائل»، «تي پولو» اين موضوع را به خوبي تشخيص داده بودند و بطور قابل توجهي تأكيدات فراوان بر طراحي دقيق «كارتن» داشتند. و مثالهاي آن را مي توان در «ناپل» و «ميلان» مشاهده كرد.

روشهاي مناسب براي فرسك

نقاشي «فرسك» قابليتهاي تكنيكي با درجاتي بسيار وسيع تر را نسبت به ساير نقاشي‌هاي معمولي طلب مي كند. يعني تقريباً تمام فرمهايي را كه نقاش مي تواند با رنگ روغن و «تمپرا» نقش كند، با تكنيك «فرسك» نيز قابل عرضه است.